Van Amelander wol naar kunst

Deze zomer is er in museum Swartwoude in Buren aandacht voor “tuften” en “punchen”. Kunstenaars Debora Westra en Madalina Mihutoiu lieten zich inspireren door Ameland en Amelander verhalen om vervolgens een tapijt te tuften.

Als inleiding hierop wordt in het museum een collectie ‘’Spekmatten’’ getoond. Spekmatten zijn eigenlijk de voorlopers van deze getufte tapijten. Een Spekmat werd eind 19^e eeuw, vooral op Ameland en Terschelling, door zeelieden aan boord gemaakt, door een stuk zeildoek te doorrijgen met een naald en uitgeplozen kabelgaren of wol.
In dit interview vertellen Debora en Madalina over hun achtergrond, wat hen inspireert en de technieken die ze gebruiken.

Kunstenaars Debora en Madalina

Debora: ‘Ik ben docent illustratie aan Academie Minerva en daarnaast heb ik mijn eigen kunstpraktijk. Mijn werk draait om storytelling met figuratieve elementen, vaak in de vorm van tapijten, tweedimensionale kunstwerken en installaties. Ik ben geboren in Bedum, een klein dorp in Het Hogeland, niet ver van de Waddenzee.’

Madalina: ‘Ik ben oorspronkelijk een illustrator uit Boekarest, Roemenië. Ik groeide op omringd door traditionele textielwerken. Mijn beide grootmoeders hadden allerlei handgemaakte stukken, van gebreide items tot kanten beddengoed en geweven dekens. In Roemenië is textielwerk diep verankerd in de cultuur, en ik voelde me altijd aangetrokken tot de texturen, patronen en het vakmanschap van deze objecten. Later verhuisde ik naar Nederland en werd ik illustrator, maar mijn band met textiel is nooit verdwenen. Nu maak ik punch-needle tapijten en draagbare textiele stukken, en organiseer ik daarnaast creatieve workshops in het AZC in Assen.’

Inspiratie uit Amelander legende en jutters geschiedenis

Debora: ‘We zijn samen naar Ameland gegaan om het eiland en de mensen beter te leren kennen en om inspiratie op te doen voor de wandtapijten. Voor Madalina was het de eerste keer, voor mij was het landschap bekend. We wilden met een frisse blik kijken en verhalen verzamelen die we konden verwerken in onze tapijten.
 We spraken met Amelanders, waaronder strandjutter Pieter Jan en zijn vrouw Tineke, die ons vertelden over de evolutie van strandjutten. Vroeger vond je waardevolle spullen zoals melkkannen of hout, die men gebruikte of verkocht. Tegenwoordig spoelt er vooral plastic troep aan. Die bijzondere band van de Amelanders met de zee die geeft en neemt, en het jutten dat zo veranderd is in de loop der tijd, inspireerde ons om het eerste tapijt te wijden aan de geschiedenis en evolutie van strandjutten.’

Madalina: ‘Het tweede tapijt is gebaseerd op de legende van Rixt van ’t Oerd. Dit verhaal werd ons twee keer verteld, wat ons liet zien hoe diep het geworteld is in de eilandcultuur. Rixt wordt vaak afgeschilderd als een kwaadaardige vrouw die schepen liet stranden om hun lading te bemachtigen. Ze zwaaide met een lantaarn vanaf de duinen of bond er een aan een koe om schippers te misleiden. We vonden het fascinerend hoe Rixt zowel geeft als neemt, net als de zee. Dit wilden we vertalen naar ons werk. We willen Rixt niet afbeelden als een kwaadaardige heks, maar als een rouwende moeder die haar zoon aan de zee verloor en een wordt met de zee.’

Tuften en punch needling: een combinatie van snelheid en precisie

Debora: Madalina en ik combineren twee technieken bij het maken van de wandtapijten: tuften en punch-needling. Ik werk met de tufttechniek, waarbij je een tuftpistool gebruikt. Dit pistool schiet wol door de stof heen en snijdt het af, waardoor je een hoogpolig tapijt krijgt.

Madalina: Ik werk met de punch-needle techniek, waarbij met een holle, penachtige naald de wol handmatig door de stof wordt gedrukt. Dit is een analoge en preciezere variant van tuften. Door deze technieken te combineren, kunnen we zowel snelheid als detail in onze tapijten verwerken.’

Schilderen met textiel

Debora: ‘Het is een soort schilderen met wol. Je krijgt bovendien verschillende hoogtes in het tapijt, waardoor je kunt werken met reliëf. Ik kwam met deze manier van werken in aanraking tijdens de corona periode. Alles lag stil en ik werkte veel digitaal. Ik miste het werken met mijn handen en kwam in contact met een spinnerij in het Waddengebied. Ik werd meteen verliefd op het product wol.’

Madalina: ‘Mijn oma had mij tijdens mijn jeugd al in aanraking gebracht met het werken met wol. Een paar jaar geleden bezocht ik een boerderij in Groningen, waar ik ontdekte dat wol in minder gangbare kleuren vaak wordt weggegooid. Toevallig kocht ik kort daarna eindelijk een traditionele Roemeense masker, gemaakt van dit soort ‘onpopulaire’ wol en allerlei andere materialen. Ik raakte gefascineerd door hoe je deze ‘onpopulaire’ wol in kunst kunt gebruiken.
Wol is tastbaar en rijk aan textuur. Je kunt het voelen en dat voegt een extra laag toe aan het werk. Bovendien is het lokaal verkrijgbaar en duurzaam; alles wat je nodig hebt, is hier.’

Debora: ‘Vroeger was wol een waardevol product, maar tegenwoordig is het een restproduct. Boeren moeten zelfs betalen om het te laten ophalen en vaak wordt het uiteindelijk verbrand. Wij willen laten zien dat wol geen afval is, maar een veelzijdig en waardevol materiaal.’

Een moderne vorm van spekmatten

Madalina: ‘Ons werkproces begint met onderzoek en het vinden van inspiratie. Daarna begint het verwerken van onze ideeën in schetsen. We combineren onze tekeningen tot een harmonieus ontwerp. Daarna begint het daadwerkelijke maken, wat tijdrovend is, omdat we ook aan andere projecten werken en lesgeven. Alleen het tuften zelf, wat wij in ons eigen atelier doen, zou wel een week kunnen duren. Maar het hele proces, inclusief het voorbereiden en afwerken, neemt veel meer tijd in beslag. We maken ondertussen ook een video die een kijkje achter de schermen van het maakproces laat zien. Dit beeldmateriaal is straks ook te zien bij de tentoonstelling.

Debora: ‘Onze tapijten sluiten mooi aan bij de traditie van de Amelander spekmatten, die vroeger door zeelieden werden gemaakt. Deze matten, waarvan sommige meer dan honderd jaar oud zijn, werden vervaardigd door zeildoek met kabelgaren of wol door te rijgen. Tuften is in feite een moderne versie van deze techniek. Dit project brengt dus niet alleen een ode aan de verhalen van Ameland, maar ook aan de ambachtelijke tradities van het eiland.’

De wandtapijten van Debora en Madalina met daarop de Amelander taferelen zijn deze zomer te zien in het museum Landbouw- en Juttersmuseum Swartwoude.

www.amelandermusea.nl