Harmen Wijnberg: ‘de natuur heeft iets te vertellen’

Foto’s: Jantina Scheltema www.amelandfoto.nl

Harmen Wijnberg is een Amelander natuurgids, visser en verhalenverteller. Al twintig jaar neemt hij bezoekers mee op Wadexcursies, waarbij hij zijn kennis van het getijdenlandschap en de eilander tradities deelt. Met een leven lang ervaring in vissen, jutten en koken met ingrediënten uit de natuur, weet hij als geen ander hoe het wad leeft en beweegt. Zijn tochten zijn niet alleen informatief, maar ook een culinaire belevenis waarin proeven en beleven centraal staan.

Met de paplepel ingegoten

Harmen Wijnberg groeide op met de natuur. ‘Met ons gezin woonden we aan de rand van het dorp, op een prachtig plekje vlak bij de dijk. Ik was de jongste van vijf kinderen en mijn vader was een echte natuurman. Samen met hem ging ik vissen, jagen en verzamelden we wat de natuur ons gaf. Dat was een welkome aanvulling op ons dagelijks eten.
’s Ochtends vertrokken we soms al om vijf uur om te gaan botkloppen. Daarbij sla je met stokken op het water om de vis in het net te jagen. Als jongetje van twaalf zat ik dan achterop de brommer bij mijn vader met een mand vol vis. Waar we die precies vingen, hielden we geheim, want anders zouden anderen er ook heen gaan.’

Nostalgische gerechten

‘Als 12, 13-jarig jongetje ging ik ook veel met mijn vader op pad om zeepieren te steken en botwant te zetten. (Een lange lijn met haken). Ik kreeg de viskorf voor mijn buik gebonden en liep de lijn met 300 haken uit, terwijl mijn vader alvast zeepieren ging opgraven. Als mijn vader dan ongeveer 100 pieren had gestoken, dan had ik de lijn inmiddels uitgezet en begon de zeepieren aan de haken te doen. Ook de volgende honderd zeepieren deed ik eraan en de rest deden we samen. Op jonge leeftijd kon ik dat al vrij goed. De volgende ochtend keken we samen wat er gebeten had, haalde ik de vissen eraf en begon het hele ritueel weer van voor af aan.
Ook toen ik naar de wal ging om daar te studeren en te werken, kwam ik in de weekenden altijd thuis. Dan vroeg mijn vader of ik – bij oosten wind want dan is er veel water weg – mosselen wilde halen. In de winter met een gevoelstemperatuur van min 15 zonder handschoenen is dat best fris. Mijn vader vertelde me dan precies waar ik de mosselen moest zoeken om de lekkerste exemplaren te vinden. Dat is namelijk bij laag water de mosselen toch nog onder water weg halen. Die kunnen namelijk 24 uur per dag plankton eten en zijn daardoor dikker en vetter. Als ik ze dan boven water had weggehaald dan zag hij dat na het koken direct. Zo ben ik dus opgegroeid met het eten uit de natuur. Tot op de dag van vandaag vang ik mijn eigen vis en mosselen en bereid ik nostalgische gerechten zoals mosselhachee, garnalen, gebakken vis, etc. net zoals mijn vader dat deed.’

De verhalen van het wad

Harmen kwam weer op Ameland wonen, kreeg een baan bij de gemeente, trouwde en werd een gezinsman. Dat hij begon met Wadexcursies was eigenlijk toevallig. ‘Ik woonde tegenover Hans Bruin, een oud-beurtschipper die met toeristen en schoolklassen het wad op ging. Ik hielp Hans al zo nu en dan, als hij het te druk kreeg. Toen Hans ouder werd heb ik het van hem overgenomen en een beetje professioneler opgezet. En inmiddels loop ik al bijna een kwart eeuw met mensen over het wad.

Wat ik prachtig vind, is dat mensen de verhalen waarderen. Ik laat ze onder aan de dijk planten zien waarvan je thee kunt zetten, en vertel ze over het leven op het Wad en hoe je kokkels kunt vinden door scholeksters in de gaten te houden. Dit zijn verhalen en wetenswaardigheden die ik van mijn vader en Hans heb meegekregen, of uit eigen ervaring ondervonden heb. Dat maakt een excursie met een Amelander gids authentiek. Het zijn verhalen uit eigen ervaring en eigen beleving.

Proeven van de natuur

Tijdens zijn excursies maakt Harmen er een culinaire belevenis van. ‘Ik leer mensen hoe ze kokkels met de hand kunnen openmaken en rauw proeven, een ervaring op zich. Ik vertel hoe je ze laat uitlekken en hoe je ze bereidt; bijvoorbeeld gewokt met zeekraal en lamsoor. Soms nodig ik kleine groepen uit in de Jutterskuur: een schuur die ik in 2007 bouwde van aangespoeld hout. Daar drinken we een Wad’n Slokje gemaakt van cranberries en vertel ik verhalen over het jutten. In de buitenkeuken bak ik de vis of maken we gerechten met de kokkels, mosselen en oesters die we gevonden hebben. Mijn zoon Danny helpt me daar dan bij. Voorheen deed mijn vrouw dat. Zij is tweeënhalf jaar geleden helaas overleden.’

Natuurbeleving onder druk

Harmen begrijpt als geen ander dat de natuur bescherming nodig heeft en dat er goed voor gezorgd moet worden, maar maakt zich momenteel zorgen over de beperkingen voor eilandbewoners. Vanaf 2002 geldt Natura 2000-wetgeving, met de belofte – zwart op wit –  dat cultuurhistorisch medegebruik behouden zou blijven. Nu worden steeds meer dingen verboden: vrij struinen in de duinen, jutten, jagen en het plukken van cranberries en bramen is beperkt. Terwijl dit voor Amelanders altijd vanzelfsprekend was. Het is van belang de natuur op Ameland te waarderen en te beschermen, maar we moeten ervoor waken dat onze tradities niet verdwijnen. Juist een Wadexcursie zoals deze, zorgt ervoor dat mensen meer waardering en begrip krijgen voor het belang van natuurbehoud. Het educatieve aspect hiervan moet niet onderschat worden.

Wat je moet weten als je meegaat

Wie met Harmen het wad op wil, krijgt een paar praktische tips. ‘Laarzen zijn een must, op blote voeten kun je niet mee. De Wadexcursie kan al vanaf vijf of zes jaar, en ik maak het leuk voor kinderen door ze te laten proeven en ervaren. Ik teken in het zand hoe eb en vloed werken, laat ze zeekraal en lamsoor proberen, en ja, soms steek ik een zeepier in mijn mond. Daar gruwelen ze van! En dat zijn precies die ervaringen die ze nooit vergeten.’

Voor meer informatie kun je terecht op www.wijnbergwadexcursie.nl